آیه 1 سوره دخان
| <<1 | آیه 1 سوره دخان | 2>> | |||||||||||||||
| |||||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
حم (قسم به حمید و مجید دو نام مقدس الهی)
حم
حاء، ميم.
حا، ميم.
حم
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
«حم»: از حروف مقطّعه است.
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
سیمای سوره دخان
اين سوره كه پنجاه و نه آيه دارد، در مكّه نازل گرديده و پنجمين سوره‌اى است كه با حروف مقطّعه (حم) آغاز مى‌شود.
كلمه «دخان» به معناى دود، دو بار در قرآن آمده است، يك بار كه مربوط به آغاز جهان است در سوره فصّلت آمده و يك بار كه به پايان جهان اشاره دارد در آيه ده همين سوره آمده است.
بيشتر مطالب اين سوره در بيان عظمت قرآن و نزول آن در شب قدر و مباحثى درباره توحيد و سرنوشت كفّار و همچنين ماجراى حضرت موسى و بنى اسرائيل و فرعون و بيهوده نبودن آفرينش و خلقت آسمان و زمين مى‌باشد.
جلد 8 - صفحه 486
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
به نام خداوند بخشنده مهربان
حم «1» وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ «2»
حا، ميم. به كتاب روشنگر سوگند.
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ «3»
ما آن را در شبى مبارك و فرخنده نازل كرديم، ما همواره انذار كننده بوديم.
نکته ها
كلمه «مبارك» از «بركات» به معناى خير پايدار و ضد آن كلمه «شوم» است.
مراد از شب مبارك، همان شب قدر است كه در ماه مبارك رمضان قرار دارد. «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» «1»
براى حروف مقطعه معانى زيادى گفته‌اند كه شايد بهترين وجه آن باشد كه قرآن، اين معجزه بزرگ الهى از همين حروف است، چنانكه در سوره شورى بعد از حروف (حم عسق) مى‌فرمايد: «كَذلِكَ يُوحِي» ما بدين گونه وحى مى‌كنيم. البتّه در بعضى روايات آمده كه در اين حروف رمز و رازى است كه جز خدا كسى نمى‌داند. «2»
كلمه‌ى «مبين» از «ابانة» به معناى روشن و روشنگر است. يكى از ظلم‌هايى كه به قرآن شد اين بود كه برخى بزرگان گفتند: قرآن، قطعى الصدور و ظنّى الدلالة است. صدور قرآن از جانب خدا يقينى است، ولى دلالت‌هاى قرآن شفّاف و روشن نيست و مفاهيم آن ظنّى
«1». بقره، 185.
«2». تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 30.
جلد 8 - صفحه 487
است. امّا اين يك اجتهاد نابجا در برابر صريح قرآن است، زيرا قرآن بارها فرموده كه من نور هستم، روشنگرم و روشن كننده مرز بين حقّ و باطل هستم، چنانكه در اين آيات مى‌فرمايد: «الْكِتابِ الْمُبِينِ»
البتّه در قرآن به آياتى متشابه كه داراى چند معناست، برخورد مى‌كنيم، لكن آن آيات نيز در سايه ساير آيات روشن مى‌شود.
قرآن از همه جهت مبارك است:
الف) از جهت نازل كننده. «تَبارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقانَ» «1»
ب) خود قرآن مبارك است. «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ» «2»
ج) از جهت زمان نزول. «فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ»
سؤال: اگر نزول قرآن در شب قدر بوده است، پس نزول آيات در 23 سال رسالت پيامبر به چه معناست؟
پاسخ: قرآن در شب قدر يك باره و يك جا بر قلب پيامبر و بار ديگر و به تدريج در طول بيست و سه سال نازل شد. همان گونه كه يك بار چمدان لباسى را يكجا به شخصى مى‌دهيد و در مرحله بعد درب آن را گشوده و لباسها را جداگانه به او نشان مى‌دهيد و يا كتاب شعر حافظ را يك جا به شما هديه مى‌كنند و در هر مناسبت، چند بيتى از آن را براى شما مى‌خوانند.
در اين آيه، زمان نزول قرآن مبارك شمرده شده و در آيات ديگر زمان نزول عذاب، نحس خوانده شده است، «أَيَّامٍ نَحِساتٍ» «3» اصولًا مبارك يا منحوس بودن زمان يا به خاطر حوادث تلخ و شيرينى است كه در آنها واقع مى‌شود و يا در خود زمان خصوصيّتى است كه بر ما پوشيده است، چنانكه در قرآن از استغفار در سحرها ستايش شده كه معلوم مى‌شود در عنصر زمان خصوصيّتى است كه ما نمى‌دانيم.
«1». فرقان، 1.
«2». ص، 29.
«3». فصّلت، 16.
جلد 8 - صفحه 488
پیام ها
1- قرآن در زمان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به عنوان كتاب مقدّس مطرح بود. (خداوند به آن سوگند ياد مى‌كند) «وَ الْكِتابِ»
2- قرآن براى دست‌يابى انسان به نور از جايگاهى بلند نازل شده است. «أَنْزَلْناهُ»
3- زمان‌ها متفاوتند و بعضى بر بعضى ديگر قداست و برترى دارند. «لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ»
4- براى مسائل معنوى، شب زمان مناسب‌ترى است. «لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ»
5- سنّت خداوند، فرستادن هشدار دهنده است. «كُنَّا مُنْذِرِينَ»
6- براى مردم غافل انذار و هشدار مفيدتر از بشارت است. «مُنْذِرِينَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
حم «1»
حم: اسم سوره، يعنى اين سوره است كه با وجود فرط فصاحت و جزالت از جنس حروف تهجى است كه محاوره جميع بندگان به آنست. 2- مقسم به، يعنى سوگند به حلم و حكمت و حمايت و ملك و مجد و منّت ما. 3- معانى الاخبار- از حضرت صادق عليه السّلام: معناى آن «الحميد المجيد» 4- اسمى است از اسماء الهى و مفتاح خزائن سبحانى. 5- اسم الله الاعظم. 6- اشاره به «حا و ميم» «حميت المحبين» حمايت كردم دوستان خود را كه باز داشته‌اند خود را از توجه به ما سوى. 7- علامه مجلسى رحمه الله نقل نموده كه «حم» حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله است در كتاب هود، و آن منقوص الحروف است «1».
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
بِسم‌ِ اللّه‌ِ الرَّحمن‌ِ الرَّحِيمِ
حم «1» وَ الكِتاب‌ِ المُبِين‌ِ «2» إِنّا أَنزَلناه‌ُ فِي لَيلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنّا كُنّا مُنذِرِين‌َ «3»
امّا كلام در فضل آن از إبن بابويه مسندا از حضرت باقر (ع) فرمود:
«من قرأ سورة الدّخان في فرائضه و نوافله بعثه اللّه من الامنين يوم القيامة و حاسبه حسابا يسيرا و اعطاه كتابه بيمينه»
و اخبار زيادي از خواص‌ّ القرآن از پيغمبر و از حضرت صادق وارد شده لكن سند ندارد و صرف نظر كرديم.
و در اعمال ماه رمضان دارد که هر شب صد مرتبه اينکه سوره تلاوت شود و مخصوصا در شب بيست و سوم تلاوت اينکه سوره مباركه وارد شده و در روايت أبي بصير از حضرت صادق (ع) فرمود:
«الحواميم ريحان القرآن فاحمدوا اللّه و اشكروه بحفظها و تلاوتها و ان‌ّ العبد ليقوم يقرأ الحواميم فيخرج من فيه أطيب من المسك الاذفر و العنبر، و ان‌ّ اللّه ليرحم تاليها و قارئها و يرحم جيرانه و أصدقاءه و معارفه و كل‌ّ حميم او قريب له و انّه في القيامة يستغفر له العرش و الكرسي و ملائكة اللّه المقربين».
حم: گفتيم از رموز قرآن است لا يعلمها الّا الرّاسخون في العلم.
وَ الكِتاب‌ِ المُبِين‌ِ و او قسم است، و كتاب مبين قرآن مجيد است که يكي از اسامي او كتاب است و مبين است چون حقايق را بيان ميفرمايد، در هر قسمتي در قسمت عقايد، اخلاق، فرائض، أحكام، حدود، ديات، قصص، مواعظ و غير اينها.
إِنّا أَنزَلناه‌ُ فِي لَيلَةٍ مُبارَكَةٍ که ليلة القدر است بدليل قوله تعالي: إِنّا أَنزَلناه‌ُ
جلد 16 - صفحه 71
فِي لَيلَةِ القَدرِ و اينکه ليله مباركه و ليلة القدر در شهر رمضان است بدليل قوله تعالي: شَهرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنزِل‌َ فِيهِ القُرآن‌ُ هُدي‌ً لِلنّاس‌ِ وَ بَيِّنات‌ٍ مِن‌َ الهُدي وَ الفُرقان‌ِ بقره آيه 181، و مرجع ضمير إِنّا أَنزَلناه‌ُ قرآن است بدليل آيه قبل: وَ الكِتاب‌ِ المُبِين‌ِ. و اختلاف شد بين عامّه و خاصّه در تعيين شب قدر اكثر عامّه گفتند شب بيست و هفتم رمضان است بواسطه روايت عايشه از پيغمبر، بعضي گفتند:
شب اوّل، بعضي شب نيمه، بعضي گفتند: ميان شبهاي رمضان مخفي است. و امّا نزد خاصّه از سه شب که نوزده و بيست و يكم و بيست و سوّم باشد بيرون نيست، و أخبار وارده از ائمه اطهار چهار دسته است.
1- بين اينکه سه شب. 2- بين شب بيست و يكم و بيست و سوّم. 3-
خصوص شب بيست و سوّم. 4- هر سه شب مدخليت دارد شب نوزدهم تقدير ميشود شب بيست و يكم منجز ميشود شب بيست سوّم تعيين ميگردد. و بقيه كلام در فضيلت اينکه شب و اعمال خاصّه بآن و كيفيت تقدير امور در آن و ساير خصوصيّاتش اگر عمر اقتضا كرد و توفيق شامل شد در سوره مباركه قدر بيان ميشود انشاء اللّه تعالي، و عقيده ما وفق مشهور بين علما خصوص شب بيست و سوم است.
و تعبير به مباركه براي اينکه است که بركات الهي در اينکه سال براي جميع بندگان تقدير ميشود لكن با يك شرط که للّه المشيّة في البداء و التّبديل و التّغيير بمقتضي الحكم و المصالح و براي اينکه است که اعمال و عبادات در اينکه شب بسيار با بركت ميشود بدليل قوله تعالي: لَيلَةُ القَدرِ خَيرٌ مِن أَلف‌ِ شَهرٍ که در أخبار تفسير شده که عبادت شب قدر بهتر است از عبادت هزار ماه که در او شب قدر نباشد، يعني اگر كسي هزار ماه عبادت كند بدون شبهاي قدرش برابري نميكند با عبادت شب قدر.
إِنّا كُنّا مُنذِرِين‌َ انذار خبر دادن از عواقب و آثار شرك و كفر و طغيان و ضلالت و معاصي و نافرماني خدا است مقابل بشارت که خبر دادن از فوائد و نتايج ايمان و اطاعت است. و گفتيم که: آثار و عواقب شرك و كفر و معاصي بسيار است امّا در دنيا سياهي و قساوت قلب و تسلّط شيطان و بعد از رحمت خدا
جلد 16 - صفحه 72
و نزول بليات و سلب نعم، و امّا در آخرت عذاب سخت و غضب الهي است و خداوند بتوسّط عقل که رسول باطني است و مميز بين خير و شرّ و نفع و ضرر و حسن و قبح و سعادت و شقاوت است، و بتوسّط انبياء که عقل خارجي هستند اموري که مورث اينکه مفاسد ميشود خبر ميدهد که اطلاق منذر و مبشّر بر خدا ميشود، و هم بر انبياء و أولياء و علماء که از جانب او خبر ميدهند، و هم بر ملائكه که خبر ميآورند و بسا الهامات قلبي مي‌كنند، و هم بر عقل که تميز ميدهد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 1)- نزول قرآن در شبی پربرکت: در ابتدای این سوره نیز همانند چهار سوره گذشته و دو سوره آینده که مجموعا هفت سوره را تشکیل می‌دهد با حروف مقطعه «حا- میم» (حم). رو به رو می‌شویم.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم